ຂຽນໂດຍ: ໂຈອີ້ ອານຸສອນ
Author: Joey Anousone
ລີນ້າ ອາຍຸ17 ປີ. ປັດຈຸບັນຮຽນຢູ່ ມ. ປາຍ ໃນນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ. ລີນ້າເປັນຄູຝຶກ ChildFund Pass It Back ໄດ້ໜຶ່ງປີແລ້ວ. ແລະຕອນນີ້ລາວກຳລັງສອນ 4 ທີມມີ: ທີມລຸ້ນອາຍຸ 14-16 ປີສອງທີມ ເຊິ່ງແມ່ນທີມ Buberry narngfar ແລະ ຫນອນນ້ອຍໂນນສະຫວ່ງ, ສ່ວນທີມລຸ້ນ 11-13 ມີສອງທີມຄື: ສາຍຟ້າລາວ ແລະ ຕານີໄຊ FC. ກ່ອນທີ່ລີນ້າຈະໄດ້ເຂົ້າມາເປັນຄູຝຶກແມ່ນລາວໄດ້ເຫັນຫມູ່ຂອງລາວເປັນຄູຝຶກກ່ອນນັ້ນກໍຄືບີ້ ແລະ ປູ. ລີ້ນ້າກໍເຄິຍເປັນນັກກິລາມາກ່ອນ ແລ້ວລາວຍັງເຄີຍໄປເບິ່ງໝູ່ຂອງລາວສອນກ່ຽວກັບເລຶ່ອງຂອງຄວາມເທົ່າທຽບລະວ່າງຜູ້ຍິງ ແລະ ຜູ້ຊາຍ ມັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ລາວສົນໃຈຢາກຮູ້ວ່າຄວາມຫມາຍຂອງຄຳວ່າບົດບາດຍິງຊາຍແມ່ນແນວໃດ ແລ້ວລາວຈຶ່ງໄດ້ຕັດສິນໃຈທີ່ຈະມາສະຫມັກເປັນຄູຝຶກ.
ຄວາມຮູ້ສຶກໃນຕອນທີ່ລີນ້າໄດ້ເຂົ້າມາເປັນຄູຝຶກ “ຂ້ອຍຮູ້ສຶກດີໃຈຫລາຍທີ່ໃດ້ຮັບໂອກາດເຂົ້າມາເປັນຄູຝຶກ ມັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ຂອ້ຍໃດ້ຮຽນຮູ້ຫລາຍຢ່າງໃດ້ຮູ້ໃນສິ່ງທີບໍ່ຮູ້. ຂ້ອຍໄດ້ຮຽນຮູ້ກ່ຽວກັບບົດບາດຍິງຊາຍ ເຊິ່ງເວົ້າເຖິງສິດສະເໝີພາບຂອງຜູ້ຍິງ ແລະ ຜູ້ຊາຍ ເຊັ່ນ: ຜູ້ຊາຍກໍສາມາດດູແລລູກໄດ້ຄືກັນກັບຜູ້ຍິງ ແລະ ຜູ້ຍິງກໍສາມາດເປັນກຳມະກອນໄດ້ຄືກັບຜູ້ຊາຍຄືກັນ. ບົດບາດຍິງຊາຍແມ່ນບົດບາດທີ່ມີຄວາມສະເໝີພາບ ແລະ ບໍ່ຄວນມີການແບ່ງແຍກກັນ ເພາະທຸກຄົນແມ່ນມີຄວາມເທົ່າທຽມກັນ ຕົວຢ່າງ ຜູ້ຊາຍເປັນນາຍບ້ານໄດ້ຜູ້ຍິງກໍສາມາດເປັນໄດ້ຄືກັນ.” ນີ້ແມ່ນຄວາມຮູ້ສຶກຂອງລີນ້າທີ່ໄດ້ຮຽນຮູ້ ແລະ ເຂົ້າໃຈກ່ຽວກັບບົດບາດຍິງຊາຍ.
ນອກຈາກນີ້ ໃນປັດຈຸບັນລີນ້າໄດ້ສອນກ່ຽວກັບປຶ້ມສຸຂະພາບແຂງແຮງ ແລະ ລາວໄດ້ສອນໃນສິ່ງທີ່ລາວໄດ້ຮຽນຮູ້ມາໃຫ້ນັກກິລາຂອງລາວ ເພື່ອໃຫ້ເດັກນ້ອຍໄດ້ເອົາໄປປັບໃຊ້ໃນຊີວິດປະຈຳວັນ ຫຼື ນຳໄປເຜີຍແຜ່ໃຫ້ກັບຄົນໃນຊຸມຊົນໄດ້ຮູ້ນຳອີກ. ລີນ້າຍັງໄດ້ສອນນັກກິລາກ່ຽວກັບສຸຂະພາບແຂງແຮງວ່າເຮົາຕ້ອງປະຕິບັດແນວໃດ, ຕ້ອງຮັບມືແນວໃດ ແລະ ອີກຫຼາຍຢ່າງ. ລີນ້າເລົ່າວ່າ “ສຳລັບບົດຮຽນທີ່ສອນກໍ່ຍັງມີສິ່ງທ້າທາຍຄື ບາງບົດຮຽນກໍ່ເຂົ້າໃຈງ່າຍ, ບາງຮຽນບົດກໍເຂົ້າໃຈຍາກ ແລະ ບາງທີກໍ່ເປັນຍ້ອນການຂາດການສື່ສານກັບຄູ່ສອນຂອງໂຕເອງ ແລ້ວເຮັດໃຫ້ໄດ້ໄປສອນຄົນດຽວມັນຈຶ່ງທ້າທາຍ. ແຕ່ການສອນກ່ຽວກັບສຸຂະພາບແຂງແຮງ ມັນເປັນເລື່ອງທີ່ດີ ເພາະຂ້ອຍໄດ້ຮຽນແລ້ວນໍາເອົາໄປເຜີຍແຜ່ໃນຊຸມຊົນຂອງຂ້ອຍ. ຂ້ອຍບອກໃຫ້ຄົນໃນຄອບຄົວໄດ້ຮູ້ ແລະ ໄດ້ນຳໄປສອນເດັກນ້ອຍ. ບາງຄັ້ງມັນອາດຈະເປັນເລື່ອງຍາກທີ່ຈະເວົ້າຢ່າງເປີດເຜີຍກ່ຽວກັບເລື່ອງເພດ ແລະ ສຸຂະພາບຈະເລີນພັນ ແຕ່ຂ້ອຍກໍຈຳເປັນຕ້ອງໄດ້ເວົ້າ ແລະ ອະທິບາຍໃຫ້ເດັກນ້ອຍຟັງເພາະມັນເປັນບົດຮຽນທີ່ຕ້ອງໃຫ້ເດັກນ້ອຍໄດ້ຮຽນຮູ້ສິ່ງເລົ່ານີ້ ແລະໃຫ້ພວກເຂົາຮູ້ກ່ຽວກັບການກ້າວເຂົ້າສູ່ໄວໜູ່ມຂອງໃຫ້ຮູ້ກ່ຽວກັບການຮັບມືຄື: ຖ້າເປັນປະປະຈຳເດຶອນ ກໍຕ້ອງໃສ່ຜ້າອານາໄມ ພ້ອມທັງຄວນປ່ຽນ 2- 3 ເທື່ອຕໍ່ມື້ ແລະ ຄວນຮັກສາຄວາມສະອາດຢ່າວງສະໝໍ່າສະເໝີ.” ນັ້ນແມ່ນປະສົບການໃນການສອນ ແລະ ຕົວຢ່າງບົດຮຽນຂອງປື້ມສຸຂະພາບແຂງແຮງທີ່ລີນ້າໄດ້ສອນໃຫ້ນັກກິລາຂອງລາວ. ນອກຈາກນີ້ລີນ້າຍັງເລົ່າອີກວ່າ
“ໃນການສອນທັກສະຊີວິດແມ່ນຂ້ອຍໄດ້ບອກສິ່ງທີ່ຄວນຮູ້ໃຫ້ແກ່ນັກກິລາ ແລ້ວກໍບອກວ່າອັນໃດຄວນເຮັດ, ອັນໃດບໍ່ຄວນເຮັດ. ຖ້າມີຄຳຖາມທີ່ບໍ່ກ້າຖາມແມ່ນໃຫ້ນັກກິລາຂຽນໃສ່ເຈ້ຍ ແລ້ວເອົາມາໃຫ້ເພື່ອທີ່ຂ້ອຍຈະໄດ້ນຳໄປອ່ານແລ້ວຊອກຫາຄຳຕອບ ເພື່ອມາຕອບນັກກີລາໃນຄັ້ງຫນ້າທີ່ມາສອນ.” ສຳລັບການຂຽນຄຳຖາມໃສ່ເຈ້ຍແມ່ນສິ່ງສຳຄັນໃນການສອນເພື່ອໃຫ້ທຸກຄົນໄດ້ມີສ່ວນຮ່ວມ ແລະ ອີກຢ່າງບາງຄຳຖາມບໍ່ແນ່ໃຈກ່ຽວກັບຂໍ້ມູນທີ່ແທ້ຈິງ ແລະ ບໍ່ສາມາດຫາຄຳຕອບທີ່ພຽງພໍທີ່ຈະຕອບນັກກິລາ ເລີຍໃຫ້ນັກກິລາຂຽນຄຳຖາມໃສ່ເຈ້ຍໃຫ້ຄູຝຶກເພື່ອທີ່ຈະໄດ້ໄປຫາຄຳຕອບມາຕອບໃຫ້ນັກກິລາໃນການສອນຄັ້ງຕໍ່ໄປ. ມັນມີຫຼາຍບົດຮຽນທີ່ລາວໄດ້ຮຽນຮູ້ບໍ່ວ່າຈະເປັນກ່ຽວກັບອະໄວຍະວະເພດຂອງຜູ້ຍິງ ແລະ ຜູ້ຊາຍ, ຮອບວຽນປະຈຳເດຶອນຂອງຜູ້ຍິງ, ການມີເພດສຳພັນ ແລະ ອື່ນໆອິກຫຼາຍຢ່າງ. ລີນ້າຍັງໄດ້ບອກສິ່ງທີ່ຄວນຮູ້ໃຫ້ນັກກິລາຂອງລາວວ່າ “ການເຈັບທ້ອງຂອງຜູ້ຍິງເວລາມີປະຈຳເດຶອນແມ່ນເປັນເລື່ອງທຳມະຊາດ ເຊິ່ງຜູ້ຍິງບາງຄົນກໍຈະຮູ້ສຶກເຈັບຫຼາຍເວລາເປັນປະຈຳເດຶອນ ແລະ ກໍມີຜູ້ຍິງບາງຄົນທີ່ບໍ່ຮູ້ສຶກຫຍັງເລີຍເວລາເປັນປະຈຳເດຶອນ”
ແລ້ວລີນ້າຍັງໄດ້ມີປະສົບການທີ່ດີໃນການຊ່ວຍເຫຼືອໝູ່ຂອງລາວຄືນຳເອົາຄວາມຄວາມຮູ້ທີ່ລາວໄດ້ຮຽນມານີ້ໄປປັບໃຊ້ໃນຊີວິດປະຈຳວັນ: “ມື້ຫນຶ່ງຫມູ່ຂອງຂ້ອຍໄດ້ມາຫຼີ້ນນຳຢູ່ບ້ານ ແລ້ວລາວກໍເວົ້າເລື່ອງລາວຂອງໂຕເອງໃຫ້ຂ້ອຍຟັງວ່າ ລາວກັບແຟນລາວຂອງລາວໄດ້ມີເພດສຳພັນນຳກັນແບບບໍ່ປ້ອງກັນ ແລ້ວເຮັດໃຫ້ລາວຖືພາ. ຂ້ອຍກໍແນະນຳໃຫ້ລາວໄປຝາກທ້ອງຢູ່ທີ່ໂຮງຫມໍ, ແຕ່ລາວບໍ່ກ້າໄປເພາະວ່າລາວຍັງອາຍຸນ້ອຍຢູ່ ແຕ່ຂ້ອຍກໍໄດ້ບອກລາວວ່າໂຮງຫມໍເປັນບ່ອນທີ່ຈະຊ່ວຍລາວໄດ້ດີທີ່ສຸດໃດ ຈາກນັ້ນລາວກໍໄດ້ຕັດສິນໃຈໄປໂຮງໝໍ. ສິ່ງທີ່ໄດ້ຮຽນມານີ້ແມ່ນມີປະໂຫຍດຫລາຍໃນການໃຊ້ຊີວິດປະຈຳວັນ ເພາະມັນໄດ້ຊ່ວຍໃຫ້ຮູ້ຫຼາຍຢ່າງ. ຖ້າເລື່ອງລາວແບບນີ້ເກິດຂຶ້ນກັບຂ້ອຍ ຂ້ອຍກໍຈະໄດ້ເອົາສິ່ງທີ່ຮຽນມານຳໃຊ້ຄືກັນ. ສຳລັບຄົນອ້ອມຂ້າງບາງເທື່ອເຂົາເຈົ້າກໍບໍ່ຮູ້ ຂ້ອຍກໍຈະໄດ້ແນະນຳ, ໄດ້ບອກສິ່ງທີ່ຄວນຮູ້ໃຫ້ເຂົາເຈົ້າເພື່ອບາງມື້ເຂົາເຈົ້າອາດຈະໄດ້ໃຊ້.” ການທີ່ລາວໄດ້ຊ່ວຍໃຫ້ຄຳແນະນຳໝູ່ຖືວ່າເປັນເລື່ອງສຳຄັນຫຼາຍ ເພາະວ່າຖ້າໝູ່ບໍ່ຟັງລີ່ນ້າ ລາວກໍອາດຈະໄປເອົາລູກອອກ ຫຼື ກິນຢາເພື່ອທີ່ຈະເອົາລູກອອກ ມັນອາດຈະເຮັດໃຫ້ລາວມີບັນຫາສຸຂະພາບນຳຕາມມາ.
ລາວໄດ້ແນະນຳໃຫ້ໝູ່ຂອງລາວຄຳນຶງເຖິງການຮັກສາລູກດ້ວຍການບອກໃຫ້ໄປຝາກທ້ອງທີ່ໂຮງໝໍ. ຖ້າວ່າໝູ່ຂອງລາວເອົາລູກອອກມັນອາດຈະເຮັດໃຫ້ໝູ່ເສຍເລືອດຫຼາຍ ແລະ ອາດຈະເສຍຊີວິດໄດ້.
ເຫັນໄດ້ວ່າລີນ້າໄດ້ຮຽນກ່ຽວກັບປຶ້ມສຸຂະພາບແຂງແຂງ ແລ້ວລາວໄດ້ນຳເອົາຄວາມຮູ້ທີ່ຮຽນມາໄປບອກສອນໃຫ້ແກ່ນັກກິລາ ແລະ ບອກໃຫ້ກັບຄົນໃນຊຸມຊົນ, ຫມູ່ເພຶ່ອນ ແລະ ຄົນໃນຄອບຄົວວ່າ ອັນໃດທີ່ເຮົາຄວນເຮັດ ແລະ ອັນໃດເຮົາບໍ່ຄວນເຮັດ. ໂດຍສະເພາະແມ່ນການທີ່ລາວໄດ້ຊ່ວຍໝູ່ຖືວ່າເປັນເລື່ອງສຳຄັນຫຼາຍເພາະວ່າ ລາວໄດ້ສອນໃນສິ່ງທີ່ຄວນເຮັດໃຫ້ໝູ່ແມ່ນການນະນຳໃຫ້ໝູ່ຮັກສາໂຕໃຫ້ຖືກວິທີ ແລ້ວກໍ່ໄດ້ແນະນຳອິກວ່າການທີ່ເຮົາສິເກິດລູກເຮົາຕ້ອງໄປເກີດກັບແພດຜູ້ທີ່ຊ່ຽວຊານ ບໍ່ຄວນໄປເກິດຕາຄີນິກທີ່ບໍ່ໄດ້ມາດຕະຖານ. ພ້ອມກັນນັ້ນລາວຍັງໄດ້ບອກໝູ່ກ່ຽວກັບສິ່ງທີ່ບໍ່ຄວນເຮັດກໍ່ຄືການຊື້ຢາມາກິນສຳລັບການເອົາລູກອອກ.
ການທີ່ລີນ້າໄດ້ຮຽນກ່ຽວກັບສຸຂະພາບແຂງແຮງ ເຮັດໃຫ້ລາວມີຄວາມຮູ້ໃຫມ່ໆກ່ຽວກັບເລື່ອງສຸຂະພາບແຂງແຮງເຊັ່ນ ຮູ້ເຖິງການຮັບມືກັບໄວໝຸ່ມທີ່ເຂົາເຈົ້າບໍ່ສົນໃຈໃນເລື່ອງການຮັກສາສຸຂະພາບແຂງແຮງ ທີ່ເຮັດໃຫ້ໝູ່ຂອງລາວມີການຖືພາກ່ອນໄວອັນຄວນ. ແຕ່ກໍ່ຍັງດີຫຼາຍທີ່ລີນ້າສາມາດໃຊ້ຄວາມຮູ້ທີ່ຮຽນຜ່ານປື້ມສຸຂະພາບ ແຂງແຮງຊ່ວຍເຫຼືອໝູ່ຂອງລາວໄດ້. ລີນ້າໄດ້ມີການພັດທະນາຫຼາຍຈາກແຕ່ກ່ອນແມ່ນລາວບໍໄດ້ມີຄວາມຮູ້ກ່ຽວກັບເລຶ່ອງເພດສຶກສາ ແລະ ບໍ່ໄດ້ມີຄວາມສົນໃຈ ແຕ່ພໍລາວໄດ້ເຂົ້າມາເປັນຄູຝຶກ ChildFund Pass It Back ແລະ ໄດ້ຮຽນກ່ຽວກັບປຶ້ມສຸຂະພາບແຂງແຮງ ມັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ລາວໄດ້ມີການປ່ຽນແປງທີ່ຈະສຶກສາ ແລະ ຮຽນກ່ຽວກັບເລື່ອງເພດສຶກສາເພຶ່ອໄປນຳໃຊ້ໃນຊີວິດປະຈຳວັນ ແລະ ອະນາຄົດ.
Lina is a 17-year-old high school student from Vientiane Capital. She has been a coach with ChildFund Pass It Back for a year. Currently, she is responsible for four rugby teams - two teams for players 14-16 years old, and two teams for players 11-13 years old. Lina initially was a ChildFund Pass It Back player, and she saw her friends, who at that time were coaches, teach other players about gender equality. It made her curious about the real meaning of gender equality, and interested in being a coach, so she applied for a coach position with the program.
“I was really happy that I was selected to be a coach, because I have learned a lot of things that I never knew before. I learned to understand about gender equality - that males can also take care of children, and females can also do manual labor, the same as males. Everyone is the same, every gender is equal, and we shouldn’t discriminate against one another. For example, females can also be village leaders, not only males” Lina said. Currently, she is teaching the Being Healthy module to the players, and she is trying to explain the changes players should expect to encounter as their bodies develop, how to handle those changes, and how to take care of themselves. “I think the Being Healthy module is quite challenging. Because for me some sessions are easy to deliver, whereas some are difficult to understand. Or sometimes my coaching partner and I have communication problems. But overall, the Being Healthy module is a very good module, because I can share it with people in my community. Sometimes it can be difficult to talk openly about sexual and reproductive health, but it is necessary so I tell myself that I need to do it. Children need to know what to expect when they are going through puberty and what is menstruation, and how to take care of themselves. They need to change the pad at least 2-3 times a day for good hygiene, and how to manage their menstrual cramps. I teach the Do’s and Don’t(s), then during the discussion part at the end of the session, I distribute pieces of paper to the players and ask them to write questions they have about their health. Then I collect those questions and comments, and study the answers so I can respond during the next session.” Asking players to write their questions on notes and responding later is a good way to seek more participation and to avoid any awkwardness - if the coach doesn’t know the right answer, he or she can have time to research or ask coach leaders for help. Sometimes, children can feel awkward to ask about sex, male sex organs and female sex organs, menstruation, etc. in front of lots of people.
Lina also helped advise her friend about being healthy. “One day, my friend came to visit me at home, and she told me that she and her boyfriend had unsafe sex, and she was pregnant. I suggested to my friend that she should go to a health facility or hospital for antenatal care (ANC) but she said she was afraid to go because she felt that she’s too young to go for ANC. I tried to encourage her to go to the hospital and to see healthcare professionals, because they are the best people to help her with any decision she’d make. And in the end my friend decided to go to hospital as I suggested” Lina said. Lina also explained to her friend about risks of unsafe abortion, which could have fatal impact on her mental and physical health, and her friend listened to her. It’s very important that Lina knows how to advise her friend in the right way. Otherwise, Lina’s friend could have made the wrong decision and had an unsafe abortion, which could cause her terrible harm or even death.
From this story, we can see that Lina has used the knowledge that she obtained from the Being Healthy module to share with players, her friends, her family and people in her community, especially in the case that she helped safeguard her friend not to make a risky decision that could harm her health. Lina said that before this she was like any other young person who doesn’t know and doesn’t care about sexual health. But after learning about the Being Healthy module, she said that it changed her perspective. She became keen to study about sex education, and sexual health, as she believes this will help her and other people in everyday life, as well as her future life.